Merlin

Zapewne wielu zdziwiło umieszczenie Merlina - kojarzącego się nam z dostojnym, pełnym mądrości starcem - pomiędzy tricksterami, ale nieco głębsze spojrzenie na jego postać ujawnia wiele zastanawiających cech, które oddalaja go od popularnych wyobrażeń.

Historia Merlina

Trudno powiedzieć, skąd właściwie wzięła się postać Merlina, złożona z wielu elementów w całość przez Geoffreya z Monmouth około XII wieku. W mitologii wysp brytyjskich od niepamiętnych czasów funkcjonowała postać Taliesina, ponoć jednego z wzorców dla postaci Merlina, który był wielkim bardem, magiem i mędrcem. Był również tricksterem, i nie wahał się stosować niezbyt honorowych sztuczek, ale to już inna kwestia. Wzorem Merlina miał być również chłopiec Ambrosius, historia którego (zawarta w Historii Brittonum z IX wieku) jest praktycznie identyczna z opowieścią o narodzinach i młodości Merlina. Źródłem dla imienia czarodzieja był bard i prorok z szóstego wieku, znany jako Myrddin (imię to przełożone na łacinę brzmiałoby Merdinus, więc aby nie razić swych anglosaskich czytelników, Geoffrey zmienił je na Merlinus).

Według Geoffreya, Merlin był synem zakonnicy i inkuba - nie ma jak przyjemni rodzice, nieprawdaż? - który urodził się w wiosce zwanej Carmarthen. Odnaleziony przez żołnierzy władcy Brytanii, Vortigerna, miał zostać poświęcony w ofierze aby umozliwic wybudowanie pewnej wieży. Dlaczego? Cóż, każdej noc "coś" niszczyło wszystko co wybudowali niewolnicy chłopi. Doradca Vortigerna wyprorokował, że tylko ofiara z dziecka, co nie ma ziemskiego ojca, może umozliwić dokończenie budowy.
Młody Merlin był jednak sprytniejsze - bądź obdarzony lepszym wieszczym wzrokiem - i oznajmił, że pod wieżą toczą bitwę dwa smoki (symbolizować mające Sasów i Brytów), których gwałtowne ruchy burzą ją. Naturalnie, kiedy okazało się że miał rację, wszyscy byli pod wielkim wrażeniem daru chłopca.

Dalsze czyny Merlina są równie interesujące - jednym z najważniejszych było rzucenie kilku rozsądnie wybranych zaklęć oraz użycie kilku narkotyków tak, aby Uther Pendragon mógł zgwałcić Igernę pod przebraniem jej męża (juz martwego - drobny rys dodany by mniej razić moralistów) - jej synem był Artur. Miał również nadzorowac budowę Stonehedge (straszny anachronizm).

U Geoffreya Merlin nie ma jednak praktycznie kontaktu z Arturem - dopiero wielu późniejszych autorów dobudowywuje długą historię ich wzajemnych kontaktów. Merlin miał pomagać w wychowaniu młodego Artura, doradzać mu, protestować przeciwko związkowi z Ginewrą jako niebezpiecznemu, wspierać poszukiwania Graala, dostarczyć Arturowi Excalibur, zostać uwięzionym przez Nimue (bądź Vivianę)... Jeśli kogoś interesuje pełna Vita Merlini (niekoniecznie oryginalna), zajrzyjcie do linków.

Co czyni Merlina tricksterem?

Pochodzenie

Jako syn smiertelniczki i istoty nadprzyrodzonej, Merlin niewątpliwie stoi na krawędzi dwóch światów - tym bardziej jako dziecko istoty przynależnej światu boskiemu - zakonnicy - i diabelskiego - inkuba.
Co więcej, Merlin stanowi łącznik między światem chrześcijańskim - jest dzieckiem istot z kręgu tej kultury i wspiera poszukiwania bardzo chrześcijańskiego artefaktu, Świętego Graala - oraz pogańskim, jako druid, bard i "widzący".
Smoki, które poskramia, mają sygnalizowac jego równowagę pomiędzy skrajnościami - a tak przynajmniej twierdzi wielu specjalistów.

Czyny

Merlin nie waha się przed stosowaniem conajmniej wątpliwych metod do osiągnięcia swoich celów - które pozostają ciągle zagadkowe. Pomógł Utherowi w dokonaniu gwałtu, przekonał rycerzy Graala do wyruszenia na potencjalnie zabójczą wyprawę - a według niektórych autorów, miał również okazjonalnie wspierać Mordreda. Z drugiej storny, pomoga stworzyc porządek społeczny w Brytanii i wspiera prawowitego króla. Trudno przeniknać jego motywy, ponieważ jak każdy trickster, działa na poły pod wpływem impulsu.

Umiejętności

Tutaj chyba najmocniej widać bliską archetypowi trickstera naturę Merlina. Jest znany ze swej umiejętności zmieniania postaci i przemieniania się w zwierzęta - co jest jedną z najważniejszych cech trickstera. Dysponuje proroczymi zdolnościami.
Co ciekawe, według niektórych interpretacji Merlin to męska wersja Pani z Jeziora (co przypomina mity o zmiennopłciowym tricksterze)... aczkolwiek może ta interpretacja jest zbyt śmiała.

Merlin jest wielkim - największym - magiem i bardem, włada niepewną i ambiwalentną mocą. Jest również samotnikiem, i choć zawsze pozostaje blisko centrum władzy, nie nawiązuje bliższych kontaktów z nikim - nie słyszeliśmy o żonie ani dzieciach Merlina inaczej niż w rodowych legendach, nieprawdaż?

Mędrzec i głupiec

Koniec Merlina najbardziej chyba ukazuje jego dwoistą naturę. Wielki mędrzec, doradca królów, daje się oszukać dziewczynie, nabiera się na banalna sztuczkę. Nimue (bądź Viviana) robi głupca z mędrca - i Merlin kończy jak wiekszość tricksterów, oszukany i uwięziony (bardzo podobnie do Lokiego).